Soms kunt u in beklag bij de commissie van toezicht. Beklag staat open tegen beslissingen van de directeur, maar ook nog in een aantal andere situaties. In september 2023 heeft de hoogste beklagrechter van Nederland, de Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (RSJ), een nieuwsbericht geschreven waarin wordt toegelicht in welke gevallen een gedetineerde beklag kan instellen. In deze column ga ik daarop in.

Beslissingen genomen door of namens de directeur

Uit artikel 60 van de Penitentiaire beginselenwet (Pbw) blijkt dat de gedetineerde de mogelijkheid heeft om in beklag te gaan tegen beslissingen die genomen zijn door of namens de directeur van de inrichting. Meestal is duidelijk wanneer hier sprake van. Denk bijvoorbeeld aan de beslissing om een disciplinaire straf op te leggen. Ook over de wijze waarop een beslissing wordt uitgevoerd mag de beklagrechter oordelen. Op 15 juli 2022 oordeelde de RSJ over zo’n zaak. Het ging hier niet alleen om het feit dat er een beslissing was genomen om een celinspectie uit te voeren, maar ook over de wijze waarop deze was uitgevoerd (namelijk ’s nachts). De klager werd ontvangen in het beklag (R-20/6174/GA).

Beklagrecht tegen weigeringen van de directeur om te beslissen

In artikel 60 Pbw wordt ook benoemd dat weigeringen van de directeur om te beslissen onder het beklagrecht vallen. Hiervan is sprake als de directeur niet binnen een redelijke termijn beslist op een verzoek van een gedetineerde. De RSJ heeft recent toegelicht wat er wordt verstaan onder die redelijke termijn (RSJ 23/31635/GA, 1 september 2023). Als er voor een verzoek geen wettelijke beslistermijn bestaat, moet een gedetineerde in ieder geval veertien dagen wachten om te kunnen worden ontvangen in het beklag. Als er na veertien dagen beklag is ingesteld, kan het nog steeds voorkomen dat de redelijke termijn op dat moment niet was verstreken. In dat geval zal uw beklag ongegrond worden verklaard.

Op 20 december 2023 oordeelde de RSJ over een zaak waarin de directeur had geweigerd om een verzoek van klager om op een BBA te worden geplaatst door te sturen naar de minister (RSJ 23/35243/GA). Dit zag de RSJ als een beslissing van de directeur, dan wel als het weigeren van het nemen van een beslissing. Er werd geoordeeld dat de commissie van toezicht klager ten onrechte niet had ontvangen in het beklag. Hij werd in het gelijk gesteld en kreeg een tegemoetkoming van €40,00.

Beklag tegen algemene regels en schendingen van rechten

In uitzonderlijke gevallen kan ook beklag worden ingesteld tegen algemene regels die gelden in de gevangenis, maar alleen als deze in strijd zijn met hogere regelgeving. In RSJ 22/29880/GA, 1 september 2023 benoemt de RSJ dat dit ook geldt voor algemene situaties die in strijd zijn met hogere regelgeving. In die zaak werd geklaagd over de afdelingsdouches die niet goed zouden werken, maar omdat dit niet in strijd was met hogere regelgeving, werd klager hier alsnog niet ontvankelijk verklaard in het beklag.

In het nieuwsbericht van september 2023 gaat de RSJ daarnaast uitgebreid in op beklagmogelijkheden als gesteld wordt dat er sprake is van een schending van een recht, waarbij een nieuw beoordelingscriterium werd geïntroduceerd. Voortaan beoordeelt de RSJ in die zaken of er sprake is van een structurele en belangrijke tekortkoming in de verzorgende taken van de directeur. Voor de beoordeling van de ontvankelijkheid gaat de beklagrechter dan uit van wat de gedetineerde stelt. Als de klager kan worden ontvangen in het beklag, wordt daarna beoordeeld of dit klopt. Wanneer er sprake is van een structurele tekortkoming verschilt van geval tot geval. De RSJ neemt als uitgangspunt dat een situatie zich tenminste driemaal in drie maanden moet hebben voorgedaan (RSJ 23/31460/GA, 1 september 2023). Sommige rechten, zoals het recht op luchten, vindt de RSJ zo belangrijk dat de klager als dit recht één keer is geschonden al kan worden ontvangen in het beklag.

Tot slot
Het is hiernaast belangrijk om te weten dat er in de gevangenis meer mogelijkheden voor beklag bestaan dan in de tbs-kliniek, waar de situaties waarin beklag openstaat in de wet strenger is beperkt en niet mogelijk is voor iedere beslissing van de directeur. Daarnaast is binnen de tbs in sommige situaties beklag pas mogelijk als de beslissing van de directeur een bepaalde periode heeft voortgeduurd. Als u twijfelt of het mogelijk is om beklag in te stellen, kunt dit navragen bij uw advocaat. In sommige gevallen kan een advocaat u ook bijstaan in een beklagzaak op basis van gefinancierde rechtsbijstand.

Mr. I. van Mulbregt