Waartegen kan een gedetineerde klagen?

Veel gedetineerden weten inmiddels de weg naar de commissie van toezicht te vinden als er onrecht tijdens detentie zou zijn geschied. Het recht om te klagen is ruim maar niet onbeperkt. Het beklagrecht is simpelweg niet voor alle onderwerpen bedoeld. In de praktijk leidt dit dan ook nog wel eens tot teleurstellingen. Het is daarom dat de Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) een aantal uitspraken heeft gedaan waarin wordt uiteengezet over welke onderwerpen een gedetineerde kan klagen. Het gaat om klachten tegen:

1. Een beslissing door of namens de directeur, over een individuele gedetineerde. Meest bekende voorbeelden zijn klachten tegen disciplinaire straffen of ordemaatregelen of tegen de afwijzing van een verzoek om verlof of tegen de beslissing om de gedetineerde intern over te plaatsen.

2. Een verzuim of weigering om te beslissen. Soms dient een gedetineerde een verzoek in bij een afdelingshoofd en duurt het lang voordat erop wordt beslist. Als er na een redelijke termijn nog niet op is beslist, kan hierover worden geklaagd bij de commissie van toezicht. Een redelijke termijn wordt gesteld op 14 dagen. De commissie van toezicht zal dan inhoudelijk beoordelen of de inrichting daadwerkelijk nalatig is geweest bij het nemen van een beslissing. Als de beklagcommissie oordeelt dat niet binnen een redelijke termijn is beslist en op dat moment nog steeds geen beslissing is genomen, dan moet de beklagcommissie in principe (als dat mogelijk is) ook beoordelen welke beslissing de directeur had moeten nemen.

3. Een gedetineerde kan ook klagen over de wijze van tenuitvoerlegging van een beslissing. Bijvoorbeeld over de wijze van tenuitvoerlegging van een disciplinaire straf of ordemaatregel.

4. Een algemene regel of situatie. Volgens vaste rechtspraak van de beroepscommissie kan een gedetineerde alleen klagen over een algemene – die dus in principe voor alle, of een hele groep gedetineerden geldt – als de regel in strijd is met hogere wet- of regelgeving. Is dat niet het geval, dan zal de klacht over een algemene regel of situatie niet-ontvankelijk worden verklaard.

5. Een (structurele en belangrijke) tekortkoming in de verzorgende taken van de directeur. In principe kan er niet worden geklaagd bij de commissie van toezicht als de directeur tekortschiet in een taak die behoort tot zijn zorgplicht. Dit is anders als er sprake is van een doorlopende tekortkoming, maar ook als er sprake is van meerdere, dezelfde fouten of problemen in de inrichting. Over dergelijke structurele tekortkomingen kan klager wel in zijn klacht worden ontvangen. Dat is ook het geval als er sprake is van een belangrijke tekortkoming zoals het niet voorzien in de mogelijkheid om dagelijks één uur te luchten. Als de directie hierin tekortschiet kan al bij één geval worden geklaagd.

Kortom, bij het indienen van de klacht moet er op worden gelet dat deze correct wordt geformuleerd. Als de commissie van toezicht van mening is dat de klacht niet onder de voornoemde categorieën valt, is de kans groot dat de klacht niet inhoudelijk wordt behandeld en niet-ontvankelijk wordt verklaard.

Bij beslissingen is het duidelijk wanneer de klachttermijn ingaat, maar ook bij fouten, zoals het onthouden van een luchtmoment, dient de 7 dagen termijn in acht te worden genomen. Bij klachten over structurele tekortkomingen dient in de klacht vermeld te worden in welke periode de tekortkomingen zich hebben voorgedaan, zodat de commissie van toezicht zo goed mogelijk kan beoordelen of de klacht gegrond moet worden verklaard.

Het voorgaande neemt niet weg dat er over heel veel zaken niet bij de commissie van toezicht kan worden geklaagd, zoals verkeerde winkelleveringen of bejegeningen door het personeel. De gedetineerde kan bijvoorbeeld het afdelingshoofd wel vragen om een oplossing. Tegen de beslissing op zo’n verzoek kan vervolgens wel worden geklaagd.

Voor bepaalde klachten kunnen andere instanties zoals Hoofd zorg, het klachtenloket DJI, de nationale ombudsman of de rechter in kort geding nog een oplossing bieden. Wordt te vaak (bijvoorbeeld over hetzelfde) geklaagd, wordt het risico gelopen dat klager niet meer gehoord wordt wegens ‘misbruik van klachtrecht’. Voor klagers met een wezenlijke klacht is er- mits tijdig ingediend- voor de meeste gestelde onrechtmatigheden wel een rechtsingang te vinden.

Mr. D.M. Penn