Waarom bespioneert een overheid haar eigen burgers?

Niet snel zal ik de zitting in de Arnhemse Villamoord in augustus 1999 bij de rechtbank te Arnhem vergeten toen één van de verdachten over de tafel sprong en ongehinderd op de getuige, tevens verdachte, begon in te beuken. “Vuile leugenaar” werd er door de aanvaller door de zittingszaal geroepen, terwijl hij op het hoofd en gezicht van de getuige aan het stompen was tot bloedens toe. Gevoelsmatig duurde het een eeuwigheid totdat de parketwachters de slaande verdachte tegen de grond hadden gewerkt en hem in de boeien hadden geslagen en afgevoerd, einde zitting.

ONVOLDOENDE WETTELIJK KADER
Ooit is de NCTV (in 2004) opgericht om te waken over onze “nationale veiligheid”, uw en mijn veiligheid dus, gericht tegen terroristen en andere fanatici. De wetgever heeft echter nagelaten een duidelijk wettelijk kader te schetsen waarin de Nationaal Coördinator zou mogen opereren.  Een grijs gebied dus. Anders dan bij de politie of de geheime dienst(en)  (die verantwoording af dienen te leggen aan de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden TIB) heeft de coördinator niet de bevoegdheid om personen nauwgezet (online of anderszins) te volgen.

POLITIESTAAT
Wat er in de praktijk gebeurt is dat zogenaamde “virtual agents” op grote schaal burgers volgen via sociale media waarbij zij zich voordoen als “gewone burgers”.

Door de NRC geraadpleegde privacy hoogleraren spreken hun woede en verbazing uit over deze niet bij wet geregelde activiteiten. Het gebruik van “nepaccounts” is werken onder dekmantel dat alleen is toegestaan in het kader van een streng gereguleerd opsporingstraject. Tevens hanteren deskundigen de term “politiestaat” als burgers door hun eigen overheid ongeoorloofd (stelselmatig) worden gevolgd.

In de loop der jaren heeft de NCTV, met behulp van honderden analisten, duizenden rapportages over (gewone) burgers opgesteld en verzameld in een (geheim) intern- zoek en opslagsysteem dat voor niemand toegankelijk is en waarvan niemand weet hoe lang deze gegevens bewaard worden. Controle en toezicht over de aard en omvang van de betreffende rapportages ontbreekt volledig.  Ministers die in het verleden informatie van de NCTCV toegeschoven kregen, informatie waarover geheimdiensten en/of de politie niet beschikte, vroegen nimmer waar de informatie vandaan kwam en of deze wel op een legale wijze waren verkregen. Onder het motto “wat niet weet wat niet deert” werd er vervolgens gretig gebruik van gemaakt.  Medewerkers van de NCTV die intern hun ongenoegen uitte omtrent het ontbreken van enige wettelijk grondslag voor het systematisch verzamelen van privacy gevoelige informatie omtrent burgers kregen te horen dat als het hun niet zinde ze gewoon konden vertrekken. Kritiek werd in de kiem gesmoord.

JURIDISCHE VERSTERKING
Geconfronteerd met deze verregaande buitenwettelijke bemoeienis met eigen burgers reageert de verantwoordelijke coördinator met de simpele mededeling dat de online activiteiten van de analisten wel wat meer “juridische versterking” kunnen gebruiken. Zich kennelijk niet bewust van de maatschappelijke verontwaardiging die omtrent zijn onrechtmatig handelen reeds aan het ontstaan is.

Ongehoord en maatschappelijk ontoelaatbaar kan je het stelselmatig in kaart brengen van levens van gewone burgers noemen. Een staat die zonder enige wettelijke grondslag zijn eigen burgers bespioneert en ongecontroleerd gegevens van hen deelt kan zo meer getypeerd worden als een “politiestaat”.

Arthur van der Biezen strafrechtadvocaat
Van der biezen advocaten