VADERSCHAP IN DE GEVANGENIS

JOSÉ KOSTER IS OUDERSCHAPSCOACH, TRAINER EN DOCENT. NA EEN LOOPBAAN IN HET ONDERWIJS EN IN DE TAAL- EN OPVOEDINGSONDERSTEUNING SCHOOLDE ZIJ ZICH EEN PAAR JAAR GELEDEN OM TOT TRAINER EN DOCENT IN DE OUDERSCHAPSTHEORIE. ZIJ VERDIEPTE ZICH IN THEORIE N OVER OUDERSCHAP VAN ONDER MEER ALICE VAN DER PAS EN DANIËL STERN. DAARNAAST DEED ZE ZELF ONDERZOEK NAAR OUDERSCHAP IN SPECIFIEKE SITUATIES ZOALS TIENEROUDERSCHAP, OUDERSCHAP BIJ MENSEN MET EEN LICHT VERSTANDELIJKE BEPERKING EN VADERSCHAP IN DETENTIE. KOSTER IS IN KAAPSTAD (ZUID-AFRIKA) GETRAIND IN HET PROGRAMMA HETBEGINTBIJMIJ GEBASEERD OP HET INTERNATIONALE PROGRAMMA PROUD2B ME . ZIJ LIEP MEE MET EEN GROEP MOEDERS IN EEN TOWNSHIP EN MET EEN GROEP VADERS IN DE GEVANGENIS. MOMENTEEL WERKT ZIJ ALS OUDERSCHAPSEN COMMUNICATIEDESKUNDIGE IN DE ROL VAN TRAINER, COACH EN SUPERVISOR. BINNEN HAAR WERK ONTMOET ZIJ VEEL VADERS EN MOEDERS, VAN DIVERSE AFKOMST EN ACHTERGROND, DIE DE BALANS ALS OUDER TIJDELIJK KWIJT ZIJN. JOS  KOSTER IS ZELF MOEDER VAN DRIE KINDEREN, STIEF- MOEDER EN STIEF-GROOTMOEDER.

RAUWE KANT VAN DE SAMENLEVING
We praten met Jos  Koster over beeldvorming rond vaders in de gevangenis. Zij vertelt hoe zij gesprekken over ouderschap voert met gedetineerde vaders en hoe zij hierin haar eigen levenservaring meebrengt. Ook spreken we met haar over de relatie tussen praktijk en theorie en het belang van zelfonderzoek naar oordelen en weerstand bij professionals die ouders begeleiden. Jos  Koster: ‘Ik voelde mij aangetrokken tot ouders in de gevangenis; had het gevoel dat ik daar moest zijn. Ik was bijvoorbeeld heel benieuwd hoe vaders in detentie het ouderschap ervaren en welke ruimte daarvoor is in een instituut als de gevangenis.’ Koster toont zich zeer gedreven als zij vertelt over haar motivatie en beweegredenen om te willen werken met gedetineerde vaders. Deze gedrevenheid, vertelt ze, heeft ook een relatie met haar eigen levenservaring. Zij groeide op bij een moeder die zich ontworstelde aan haar verleden. De moeder van Koster groeide op als ‘kind van de straat’ in een volks en sociaaleconomisch zwak gezin, dat bekend was bij de hulpverlening en de politie. ‘Mijn moeder heeft als kind in een tuchthuis gezeten en ook mijn grootouders hebben een detentieverleden,’ vertelt Koster. Zij voelt zich hierdoor verwant met deze groep. ‘Mijn wortels liggen in de rauwe kant van de samenleving.’

NEGATIEF BEELD
Volgens Koster is in onze samenleving weinig oog en ruimte voor het ouderschap in de gevangenis. ‘Er is een heel negatief beeld van gedetineerde vaders en moeders. Wij kunnen ze maar moeilijk zien als ouders, los van het delict waarvoor zij vastzitten. Van vaders in de gevangenis bestaat bijna altijd het beeld dat zij dan ook wel niet  zullen niet deugen als ouder. Mensen vinden het lastig om met een open blik naar ouders in gevangenschap te kijken. Dat is ook heel begrijpelijk, zeker wanneer iemand een ernstig geweldsdelict gepleegd heeft. Daar worden we bang van. Dergelijke misdaden zijn natuurlijk verschrikkelijk; we moeten dat ook niet wegpoetsen. Maar juist dan is het moeilijk voorstelbaar dat iemand ook nog een moederof vaderhart heeft dat net zo goed bloedt als het onze wanneer wij van onze kinderen afgesneden zijn,’ aldus Koster.

RESPECT
Koster lijkt zelf niet zoveel last te hebben van het stereotype, negatieve beelden. Zij zegt dat het belangrijk is om het ouderschap los te zien van het gepleegde delict. ‘Dat is gedrag, iets wat je doet. Een ouder ben je. Ouderschap bevindt zich op identiteitsniveau. Net zoals je mens bent. Dat kunnen we niet in twijfel trekken, ook al vertoont iemand het gedrag van een beest. Je kunt een delict hebben gepleegd en je tegelijkertijd diep verbonden voelen met je kind en ook het beste voor hem of haar willen.’ Wat Koster helpt om als professional met gedetineerde vaders te praten, is dat zij de taal van deze vaders spreekt. ‘Hun wereld is mij niet vreemd. Ik ben er zelf uit voortgekomen. Dat werkt in dit geval mee. Wat ook helpt is dat ik mij niet meer of beter voel dan de mannen met wie ik praat. Ik ontmoet ze vanuit gelijkwaardigheid. Oprechte belangstelling voor hun verhaal is erg belangrijk. Ik ben ook open over mijn eigen familiegeschiedenis’.

‘GOEDE’ OUDER ERVARING
Koster schroomt in de gesprekken niet om haar eigen visie te geven,maar ze doet dat zonder zichzelf boven de ander te stellen. ‘Het gaat erom dat je samen onderzoekt wat voor jou belangrijk is, hoe jetegen dingen aankijkt, wat voor jou gewoon of ongewoon is. Juist door verschillen te ervaren kun je jezelf leren kennen. Dan ontdek jeje eigen tegenstrijdigheden en kun je daar ook om lachen.’ Ze geefteen voorbeeld van een vader die veroordeeld was voor het plegen van gewelddadige overvallen. Hij vertelde haar dat de belangrijkste waarden die hij zijn kinderen wilde meegeven ‘eerlijkheid en respect’ zijn. Koster: ‘Ik vroeg hem of het overvallen van een bank daar dan misschien ook bij hoort. Daar konden we samen hartelijk om lachen. Vervolgens bespraken we serieus wat eerlijkheid en respect voor hem betekenen, en ik vertelde hem ook wat deze waarden voor mij betekenen’.

OUDERSCHAP EN OPVOEDERSCHAP
Als je met ouders werkt, is het van belang om je ervan bewust te zijn dat er een essentieel verschil is tussen ouderschap en opvoederschap, aldus Koster. ‘Voor een ouder is het veel fijner om een gesprek te beginnen bij het ouderschap. “Hoe is het met jou als ouder? Waar loop jij als ouder tegenaan? Welke omstandigheden zijn voor jou als ouder zwaar bij het opvoeden? Hoe is het voor jou om ouder te zijn van dit kind? Wat roept het bij je op? Met welk verlangen ben jij aan jouw ouderschap begonnen? Wat heeft het je gebracht? Wat moest je ervoor opgeven?” Met deze vragen geef je allereerst ruimte aan de beleving van de mens achter de opvoeder: de ouder. Pas daarna ontstaat ruimte om te praten over het opvoederschap.’

OUDERSCHAP ALS DRIJFVEER VOOR GEDRAGSVERBETERING
‘De eigen situatie verbeteren, in het belang van je kind, is vaak een belangrijke motivatiebron voor een gedetineerde vader om een negatief patroon te onderkennen en te doorbreken,’ besluit Jos  Koster. ‘Hier kan de insteek ‘ouderschap’ een grote drijfveer zijn voor gedragsverandering. Mijn ervaring is dat vaders voor hun kind veel meer doen om te veranderen dan voor zichzelf. Het doorbreken van een patroon dat zich vaak van generatie op generatie herhaalt, is een duik in het onbekende. Het vraagt grote moed hiernaar te kijken. Dit zijn heel kwetsbare processen. Voor iedereen. Maar al helemaal voor ouders die nooit hebben geleerd zich te uiten en zich kwetsbaar op te stellen, lief te hebben of grenzen te accepteren. Dat betekent niet dat we hun gedrag goed moeten keuren, maar de insteek van een gesprek moet compassie zijn. Deze kwetsbare gesprekken zijn voor mij in mijn werk het mooiste dat ik kan meemaken.’

Vaderschap in de gevangenis – Greet Meesters en Marjon Donkers