RSJ: dring het aantal korte detenties terug!

In oktober 2021 heeft de Raad voor strafrechttoepassing en jeugdbescherming (RSJ) weer een verfrissend rapport uitgebracht: “Korte detenties nader bekeken”. Het is nu ook bij de RSJ doorgedrongen dat korte detenties vaak weinig zinvol zijn en vooral veel onnodige schade toebrengen en de gedetineerden en hun omgeving. De RSJ is dan ook van mening dat het aantal korte detenties moet worden teruggedrongen en pleit voor een betekenisvolle, maatschappelijk relevante en effectieve reactie op maatschappelijk onaanvaardbaar gedrag.

VOORAL KORTE DETENTIES
Een zeer groot deel van de detenties duurt maar kort. Ongeveer driekwart (74%) van alle detenties duurt korter dan drie maanden. Het gaat hierbij niet alleen om de korte gevangenisstraf maar ook om andere modaliteiten zoals voorlopige hechtenis en vervangende hechtenis. Teveel korte detenties wat de RSJ betreft.

KORTE DETENTIES HEBBEN WEINIG NUT EN ZIJN SCHADELIJK
Korte detenties zijn weinig effectief en/of betekenisvol. De mogelijkheden voor gedragsverandering zijn zeer beperkt. Er is vaak niet eens tijd voor het opstellen van een goed D&R plan. Daar komt dat ook een korte detentie tot detentieschade kan leiden door het (mogelijke) verlies van een baan, inkomen en het stigma van verblijf in een justitiële inrichting voor de justitiabele en diens omgeving. Daarnaast kan een gebrek aan sociale, lichamelijke en geestelijke prikkels een nadelig effect hebben op belangrijke hersenfuncties. Ook zou het recidiverisico na detentie hoog zijn en zijn detenties duur in vergelijking met alternatieven. Aldus de RSJ.

ENKEL HET STRAFDOEL VAN VERGELDING IS ONVOLDOENDE
Naast de beperkte effectiviteit komen korte detenties slechts ten dele tegemoet aan de verschillende strafdoelen. De afschrikwekkende werking van een detentie is beperkt en er zijn beperkte mogelijkheden om deel te nemen aan resocialisatie- en re- integratieactiviteiten tijdens, en in aansluiting op, een korte detentie. Aan het strafdoel vergelding wordt tegemoet gekomen, maar uitsluitend dit doel is naar het oordeel van de RSJ onvoldoende.

AANBEVELINGEN
De RSJ adviseert de minister zich in te spannen om het aantal korte detenties te verminderen en de toepassing van betekenisvolle(re) sancties te stimuleren. De aanbevelingen zijn gericht op de voorlopige hechtenis, gevangenisstraf (inclusief zelfmelders en vervangende hechtenis).

> Voorlopige hechtenis
De voorlopige hechtenis zou vaker en onder voorwaarden moeten worden geschorst. Zo nodig kunnen hierbij elektronische controlemiddelen, zoals een enkelband, worden ingezet. Dit doet ook recht aan het beginsel dat iemand onschuldig wordt geacht, totdat het tegendeel bewezen is. Nederland loopt op dit gebied achter. Onlangs is Nederland nog door het Europees Hof van de Rechten van de Mens op de vingers getikt, omdat beslissingen omtrent de voorlopige hechtenis (beter) gemotiveerd dienden te worden.

> Alternatieven voor de korte gevangenisstraf
Op grond van het taakstrafverbod is het de rechter niet toegestaan om voor bepaalde misdrijven en bij recidive van een soortgelijk misdrijf een taakstraf op te leggen. De RSJ adviseert om dit verbod te heroverwegen. Ook als iemand vaker voor de rechter komt, kan een taakstraf betekenisvoller zijn dan een detentie. Ook zouden er meer voorwaardelijke sancties met op maat gemaakte voorwaarden moeten worden opgelegd.

> Terugdringen van vervangende hechtenis
Alvorens een straf wordt geëist zou er beter onderzoek moeten zijn gedaan naar de vraag welke sanctie passend en haalbaar is. Als de sanctie meer op de persoon is toegesneden, kunnen omzettingen naar vervangende hechtenis worden voorkomen. Ook zou de uitvoering van de taakstraf en het innen van boetes moeten worden verbeterd, zodat tenuitvoerlegging van de vervangende hechtenis kan worden voorkomen.

GOEDE VOORNEMENSVOOR 2022
Dit onderzoek kan goed gebruikt worden in de rechtszaal. Op dit moment is de rechter pas geneigd om een schorsing te overwegen als er een zwaarwegend persoonlijk belang is. Maar met dit rapport in de hand kan de rechter wellicht makkelijker over de streep worden getrokken om een gedetineerde in vrijheid te stellen. Als er vrijheid wordt ontnomen, dient dit doordacht te gebeuren. En niet op de automatische piloot.

Mr. D.M. Penn strafrechtadvocaat
PENN Advocaten