De vreemdeling in de TBS: een uitzichtloos verblijf

Een botsing tussen twee rechtssystemen. Voor vreemdelingen die in de TBS verblijven, is de situatie schrijnend.

Een ongewenst vreemdeling moet eigenlijk terugkeren naar zijn land van herkomst. In CTP Veldzicht wordt geprobeerd de ongewenst vreemdelingen die TBS hebben, terug te laten keren naar hun land van herkomst. Maar om verschillende redenen is in bepaalde gevallen die terugkeer onmogelijk. Bijvoorbeeld omdat iemand stateloos is (door geen enkel land erkend als burger en hebben dus ook geen nationaliteit), omdat het land van herkomst geen onderdanen terugneemt, of door de ernst van de problematiek van de TBS-gestelde en het gebrek aan opvang- en behandelmogelijkheden in het land van herkomst. Dan komt de vreemdeling terug op een aparte afdeling in de TBS kliniek, zoals in de Pompekliniek in Nijmegen, waar zij verder moeten worden behandeld. Maar dat is onvoorstelbaar lastig, want hoe behandel je iemand en hoe motiveer je iemand voor behandeling die geen uitzicht heeft? Verlof is namelijk een cruciaal onderdeel van de behandeling en resocialisatiefase van de TBS-maatregel en op basis van de geldende regelgeving mag een ongewenst vreemdeling in de TBS geen verlof krijgen. Een dieptepunt. De vreemdeling kan dus niet terugkeren naar het land van herkomst, maar ook niet resocialiseren en dus niet terugkeren in onze maatschappij. In feite een nieuwe vorm van longstay of levenslang.

Al in 2001 besloot het gerechtshof Den Haag geen TBS op te leggen aan een vreemdeling, ondanks dat het PBC had geadviseerd dat wel te doen. Het hof deed dit omdat er geen verlofmogelijkheden waren voor de vreemdeling en de kans op een succesvolle behandeling, ter voorbereiding op een goede terugkeer in de Nederlandse samenleving, als verwaarloosbaar klein werd ingeschat. Ook in 2001 besliste het gerechtshof Leeuwarden hetzelfde om dezelfde redenen. Je zou denken dat dit vanuit de rechtspraak krachtige signalen waren aan de wetgever om deze problematiek op te lossen.

Helaas moet geconstateerd worden dat de signalen blijkbaar niet krachtig genoeg zijn geweest. Rechtspraak en politiek hebben de kwestie niet (genoeg) aangepakt en steeds meer vreemdelingen verblijven uitzichtloos in de TBS. Het hof in Arnhem, de hoogste TBS rechter, heeft in 2019 overwogen dat er strijd kon ontstaan met de mensenrechten (onrechtmatige vrijheidsbeneming en discriminatie) als de situatie van een vreemdeling in de TBS niet zou verbeteren. De man zat al 26 jaar in de TBS zonder horizon en de kliniek vond al tien jaar dat hij niets meer kon leren in de kliniek. Het hof oefende in deze zaak druk uit op het Ministerie en uiteindelijk werd toch een verloftraject opgestart. Ons kantoor heeft het Ministerie gevraagd of de verlofmogelijkheden voor ongewenst vreemdelingen in de TBS net als in deze zaak, ook voor anderen kunnen gaan gelden. Vooralsnog niet: er zijn ontwikkelingen, maar de eerder genoemde zaak is een uitzondering.

In 2005 en 2012 bracht de RSJ adviezen uit over vreemdelingen in de TBS. Daar is niets of bijna niets mee gedaan. Recent, op 28 januari 2021, publiceerde de RSJ een derde rapport. We verwachten over niet al te lange tijd een reactie op dit rapport te krijgen van de Minister voor Rechtsbescherming. De hoop is dat er daadwerkelijk veranderingen worden doorgevoerd in de verlof/resocialisatiemogelijkheden voor de vreemdelingen in de TBS. Want uiteindelijk gaat het om kwetsbare mensen die, net als ieder mens, recht hebben op enige vorm van perspectief wanneer dat veilig kan.

Uiteindelijk gaat het om kwetsbare mensen die, net als ieder ander mens, recht hebben om enige vorm van perspectief  

Mr. Yvonne van der Hut

strafrechtadvocaat
Knoester Van Der Hut & Alberts Advocaten